Атрыманне ў спадчыну фінансавых актываў у Беларусі заснавана на заканадаўчых прынцыпах, агульных з працэдурамі адносна іншай маёмасці. Існуе аднак шэраг важных нюансаў, бо грошы і актывы адрозна, напрыклад, ад нерухомасці ці аўтамабіля, часам немагчыма ўбачыць і дакрануцца да іх. Як атрымаць правы на банкаўскія ўклады і рахункі спадчынадаўцы, як атрымаць у спадчыну акцыі, аблігацыі, інвестыцыйныя паі і нават пенсійныя назапашванні?
Спадчына па тэстаменту
Найпрасцейшы шлях атрымання ў спадчыну фінансавых актываў - іх перадача праз тэстамент. Калі спадчынадаўца склаў і натарыяльна засведчыў гэты дакумент, тады спадчыннік пасля яго смерці без праблем атрымае грошы. Па ўсталяванай працэдуры гэтыя сродкі можна атрымаць праз шэсць месяцаў пасля смерці спадчынадаўцы згодна выдадзенага натарыусам пасведчання.
Што да банкаўскага ўкладу, уладальнік можа перадаць гэтыя грошы спадчынніку шляхам завяшчальнага распараджэння, аформленага ў банку, дзе адкрыты дэпазыт. Па завяшчальным распараджэнні суму ў памеры да 100 базавых велічынь (у 2023 г - 3,7 тыс беларускіх рублёў) можна атрымаць адразу пасля смерці спадчынадаўцы, астатняе будзе атрымана спадкаемцам пасля шасці месяцаў з дня смерці.
Тэстаментавым спадчыннікам можа быць абсалютна кожная фізічная асоба - неабавязкова сваяк. Завяшчаць сваю маёмасць можна таксама любой юрыдычнай асобе, напрыклад, дабрачыннаму фонду або нават дзяржаве.
Важна, што тэстамент ў Беларусі можа быць абскарджаным ў судзе. Калі, напрыклад, будзе даказана, што завяшчальнік у момант складання дакумента не разумеў значэння сваіх дзеянняў і ў выніку, напрыклад, пакінуў завяшчанне на карысць трэцяй асобы, пазбавіўшы спадчыны ўласных дзяцей, то дакумент можа быць прызнаны несапраўдным.
Таксама завяшчанне можа быць прызнана судом несапраўдным, калі яно было складзена пры псіхалагічным ціску, гвалце і падмане.
Як адшукаць маёмасць памерлага
Калі завяшчанне змяшчае фармулёўку «уся мая маёмасць, якая да дня маёй смерці апынецца мне прыналежнай, незалежна што гэта і дзе знаходзіцца…» ці без указання складу маёмасці?
Адзначым, што такая агульная фармулёўка ў тэстаменце датычыцца распараджэння не толькі нерухомасцю, але таксама ўсёй іншай маёмасцю, у тым ліку і фінансавымі актывамі.
Але як іх знайсці? Як даведацца, у якіх канкрэтна банках або інвестыцыйных фондах у памерлага былі ўкладанні? На момант яго смерці вы можаце аб гэтым і не ведаць. У такім выпадку звесткі аб складзе спадчыны высвятляе натарыус. Ён мае права запытаць у банкаў і нябанкаўскіх крэдытна-фінансавых арганізацый звесткі аб наяўных ўкладах (дэпазітах), грошах на рахунках або перададзеных на захоўванне наяўных, валютных і іншых каштоўнасцях, якія належаць спадчынадаўцу. Атрыманыя звесткі натарыус можа паведамляць спадчыннікам.
Звярніце ўвагу, што ў Беларусі ў канцы 2022 года пачаў працаваць механізм добраахвотнай дадатковай назапашвальнай пенсіі. Калі спадчынадавец уносіў страхавыя ўзносы на дадатковую пенсію, назапашаныя на яго імянным асабовым рахунку сродкі перадаюцца ў спадчыну. Калі грамадзянін памірае і не паспявае атрымаць належную яму суму страхавога забеспячэння, рэшта назапашанай сумы выплачваецца яго спадчыннікам. Як даведацца, ці ўносіў памерлы ўзносы на дадатковую пенсію? Папрасіце натарыуса звярнуцца з запытам у дзяржаўную страхавую кампанію "Стравіта".
Хто з'яўляецца спадкаемцамі па законе
Калі памерлы не пакінуў тэстаменту, тады фінансавыя актывы перадаюцца па законе.
Парадак атрымання ў спадчыну наступны:
Першая чарга - гэта бацькі, дзеці і муж або жонка спадчынадаўцы. Калі дзеці не дажылі да смерці бацькоў, за іх уступяць спадчыннікі па прадстаўленні - унукі або іншыя прамыя нашчадкі.
Другая чарга – родныя, зводныя браты і сёстры. Іх дзеці могуць успадкаваць за іх у парадку прадстаўлення.
Трэцяя чарга - бабулі, дзядулі і прабабулі, прадзядулі абодвух бацькоў.
Чацвёртая чарга – родныя, зводныя браты і сёстры бацькоў, стрыечныя бабулі, дзядулі і ўнукі. Стрыечныя браты і сёстры прызываюцца па праве прадстаўлення.
Пятая чарга - дзеці спадчыннікаў чацвёртай чаргі.
Шостая чарга - дзеці прадстаўнікоў пятай чаргі, а таксама траюрадныя браты і сёстры.
Спадчыннікі адной чаргі атрымоўваюць спадчыну у роўных частках і адхіляюць ад атрымання ў спадчыну далёкіх сваякоў.
Атрыманне ў спадчыну бізнесу
Па беларускім заканадаўстве акцыі адкрытага акцыянернага таварыства аўтаматычна перадаюцца ў спадчыну і гэта не патрабуе ўзгаднення з іншымі акцыянерамі. Правы на акцыі закрытага акцыянернага таварыства таксама могуць быць перададзены аўтаматычна, але толькі пры адсутнасці статутнага патрабавання аб тым, што такі пераход магчымы толькі са згоды іншых акцыянераў. У іншым выпадку атрыманыя ў спадчыну акцыі будуць набыты іншымі акцыянерамі або самім таварыствам. У пытанні атрымання ў спадчыну долі ў таварыстве з абмежаванай адказнасцю заканадавец прадугледжвае рэгуляванне, аналагічнае з атрыманнем у спадчыну акцый ЗАТ.
Такім чынам, прыходзім да высновы, што менавіта тэстамент з’яўляецца адным з найэфектыўнейшых спосабаў забяспечыць сваіх будучых спадчыннікаў, бо гэты дакумент дазваляе без лішніх клопатаў перадаваць ім не толькі нерухомасць, але таксама грошы і маёмасныя правы.